İşletim sistemi, günümüz teknolojisinin ortaya koyduğu imkânların yazılım açısından merkezinde yer alıyor. Sadece bilgisayarlar değil birçok farklı elektronik cihaz işletim sistemine sahip. Cihazın sahip olduğu tüm temel özelliklerin işlevsellik kazanmasını sağlayan işletim sisteminin bilgisayarlar özelinde Microsoft Windows, macOS X ve Linux gibi farklı yazılım ve arayüz özelliklerine sahip çeşitleri bulunuyor.
Bu işletim sistemi çeşitlerinin en işlevsel olanlarından biriyse Linux. Fakat Linux’un çalışma prensiplerine ve tarihçesine değinmeden önce genel anlamda işletim sisteminin ne işe yaradığını, kullanımının neden önemli olduğunu ifade etmek gerekiyor. Bu nedenle işletim sisteminin tanımını yapıp fonksiyonlarına dair detaylı bir giriş yaptıktan sonra Linux’un vadettiği özellikleri açıklamak yararlı olabilir.
İşletim sistemi donanım kaynaklarını yöneten ve farklı uygulamalar için yaygın şekilde kullanılan servisleri sağlayan bir yazılım bütünü olarak ifade edilebilir. İşletim sisteminde uygulama kodları büyük oranda doğrudan donanım tarafından yürütülüyor. Ayrıca işletim sistemi, girdi çıktı ve bellek atama gibi donanım özelliklerini kontrol eden uygulamalar ve bilgisayar arasında köprü görevi görüyor.
Donanım iletişim ağının merkezinde yer alan unsur olarak düşünüldüğünde işletim sistemi kullanıcıdan uygulamaya uygulamadan da donanıma verilecek komutun aracılığını sağlayan parça hâline geliyor. Nitekim herhangi bir işletim sistemini işlevselliğinin genişliğiyle değil kullanıcı tarafından belirli bir amaç doğrultusunda iletilen komutu programlama kapasitesiyle değerlendirmek daha sağlıklı bir yazılım yaklaşımı olarak kabul ediliyor.
İşletim sistemleri sadece bilgisayar, oyun konsolu, cep telefonu ve internet sunucularında değil araba, beyaz eşyalar ve kol saatlerinde de kullanılıyor. 1940’larda hiçbir elektronik cihazın işletim sistemi yoktu fakat programlanabilir bilgisayarın keşfinden sonra ikili sayı (0 ve 1) makine dili oluşturulması işletim sistemi teknolojileri için önemli bir ilk adımı ortaya koydu.
Elektronik cihazların işlevlerini yerine getirmesini sağlayan işletim sistemleri birkaç farklı türe sahip. Gerçek zamanlı, tek kullanıcılı, çok kullanıcılı, tekli görev, çoklu görev, dağıtılmış, ve gömülü gibi türleri olan işletim sistemleri kurulma şekilleri, kuruldukları yer, yazılım özellikleri ve arayüz çeşitlerine göre farklılık gösteriyor. Linux da bu işletim sistemleri arasında yer alıyor.
Linux Nedir?
Linux, bilgisayar işletim sistemlerinin temel parçası olan çekirdek yazılımlarından biri. Serbestçe dağıtılabilen, çok görevli ve çok kullanıcılı UNIX ortamının bir türevi olan Linux günümüzde daha çok bilişim uzmanları tarafından tercih ediliyor. Ücretsiz dağıtıma sahip olduğu gibi açık kaynak kodları da kullanan Linux, kullanıcılar tarafından tekrar programlanabilmeyi ve geliştirilebilmeyi mümkün kılıyor.
Herhangi bir maliyeti olmayan bir işletim sistemi olan Linux, başta IBM ve PC uyumlu bilgisayarlar olmak üzere birçok farklı cihazda rahatlıkla kullanılabilir. Linux’un gelişimi dünya üzerindeki tüm internet kullanıcılarına açık olarak gerçekleşiyor, bu da sistemin hatalarının tespit edilip düzeltilmesini kolaylaştırıyor. Linux’un gelişim sistemi bu özellik sayesinde evrimsel olarak ifade edilebiliyor.
Geçmişten Bugüne Linux?
Linux 1991’de Finlandiyalı bir üniversite öğrencisi olan Linus Torvalds tarafından geliştirildi. UNIX’ın yazılım ortamında sıfırdan üretilen bu işletim sisteminde oradan alınmış herhangi bir kod bulunmuyor. 1992’de Linus Torvalds kendi geliştirdiği bu işletim sistemini daha çok geliştirici ve kullanıcının desteğini almak için özgür bir yazılım olarak GNU Kamu Lisansı aracılığıyla yayınladı.
Böylelikle Linux ve GNU birbirlerinin eksiğini tamamlayıp tam bir işletim sistemi olarak kullanıcılarla paylaşılabilir hâle geldi. Linus Torvalds’ın GNU Kamu Lisansı’nı tercih etmesi Linux açısından oldukça kritik bir nokta. Zira Linux bu sayede dünya üzerindeki birçok gönüllü bilişim uzmanının katkısını almayı başardı, bu da işletim sisteminin gelişim sürecini olumlu etkiledi.
Linux Özellikleri Nelerdir?
Linux işletim sisteminin en büyük özelliği açık kaynak kodlu olması ve tamamen ücretsiz olması ya da çok düşük bir ücrete satın alınabilmesi. Bu çok büyük bir avantaj çünkü Linux’un ücretsiz olmasını sağlayan yaklaşım, işletim sisteminde kullanılacak programları da ücretsiz hâle getiriyor. Ayrıca Linux sistem hatalarına karşı oldukça dayanıklı bir yazılım.
Kolay kolay çökmemesi kullanıcıların Linux’u tercih etme nedenleri arasında ön plana çıkıyor. Birkaç farklı programı aynı anda çalıştırdığınızda bile Linux bilgisayarınızın sorunsuz şekilde çalışmaya devam etmesini sağlıyor. Sistem hatalarını önlemekte de çok başarılı olan Linux yazı editörleri, çizim yazılımları, hesap cetvelleri ve veri tabanları gibi birçok farklı ihtiyaca cevap veriyor.
Linux İşletim Sistemi Hangi Projelerde Kullanılır?
Linux işletim sistemi çok farklı projeler için özel olarak hazırlanıyor. Bilişin uzmanlarının yüksek performanslı programların yazılımını geliştirirken kullanmayı tercih ettiği Linux birden fazla işlemcili bilgisayar üzerinde çalışmayı da mümkün hâle getirerek verimliliği artırıyor. Grafiksel veri analizi yazılımı ya da fraktal yaratma programı kullanılan projelerde Linux en iyi kullanıcı deneyimini sunuyor.
Linux Nasıl Kurulur?
Linux kurulumunu yapmak için öncelikle USB bellek ya da DVD’de Ubuntu Linux ISO dosyasını yazdırmanız gerekiyor. Yazdırma işlemini tamamladıktan sonra USB veya DVD üzerinden Linux kurulumunu başlatabilirsiniz. Burada önemli olan nokta farklı Linux kurulum türlerine dikkat etmeniz. Şayet bilgisayarınızda Windows işletim sistemi varsa Linux’u bunun yanına çok rahat şekilde kurabilirsiniz.
Fakat Linux kurarken Windows’u kaldırma ve sadece Linux’u çalıştırma seçeneğine de sahipsiniz. Ayrıca diski silip ZFS kullanmak ve farklı bir kurulum denemek de seçenekleriniz arasında. Konum, klavye ve internet bağlantısı gibi ayarları yaptıktan sonra profilinizi oluşturup Linux’un kurulumunu tamamlayabilirsiniz. Ubuntu, Linux’un kurulumunu daha kolay hâle getiren ISO dosyaları yaratmanıza yarıyor.
En Çok Kullanılan Linux Komutları
- Pwd komutu: Bu komut hangi dizinde olduğunuzu bulmanızı sağlıyor. Aradığınız dosyanın işletim sistemi içerisindeki tam konumunu ortaya koyuyor. Bu sayede herhangi bir dosyayı ararken vakit kaybetmiyorsunuz. Konum (/) işaretiyle başlıyor, /home/kullaniciadi örnek olarak verilebilir.
- Cd komutu: Linux dosya sisteminde gezinmek için cd komutunu kullanabilirsiniz. Örnek vermek gerekirse /home/kullaniciadi/Documents isimli dizinden dokümanların bir alt dizini olan fotoğraflara gitmek istediğinizde cd photos komutunu girmeniz işlemi gerçekleştirmek için yeterli.
- Is komutu: Bir dizinin içeriğini görmek için kullanılan bu komut dizinin konumuyla birlikte kullanılıyor. İçerik görüntülemeye yarayan bu komutu kullanırken tek yapmanız gereken görmek istediğiniz klasörün konumu girmek. Örneğin Is/home/kullaniciadi/Documents bunu yapmanızı sağlayabilir.
- Cat komutu: Sık kullanılan komutlardan biri olan cat komutu standart çıktıdaki (sdout) bir dosyanın içeriğini görmeye yarıyor. Bu komutu kullanmak için önce cat yazıp daha sonra dosya adı ve uzantısını girmeniz gerekiyor. Örnek: cat dosya.txt
- Cp komutu: Mevcut dizinden dosya kopyalamak için kullanılan cp komutu istediğiniz herhangi bir dosyanın kopyasını oluşturuyor. cp ornek.png/home/kullaniciadi/Pictures komutu örnek.png dosyasının sizin için Pictures dizininde bir kopyasını hazırlıyor. Cp komutu en işlevsel komutlar arasında.
- Mv komutu: Bu komut dosyaları taşımak ve yeniden adlandırmak için kullanılıyor. Cp komutununun kullanımına çok benzeyen mv komutunu kullanırken önce mv yazıp daha sonra dosya adı ve hedef dizini belirtiyorsunuz. Örnek: mv dosya.txt /home/kullaniciadi/Documents
- Mkdir komutu: Yeni bir dizin oluşturmaya yarayan bu komut en kullanışlı komutlar arasında yer alıyor. Dosyalarınızı koyacağınız yeni bir dizine ihtiyaç duyduğunuzda mkdir Muzik komutunu girmeniz Muzik isimli dizini oluşturmanız için yeterli oluyor.
- Rmdir komutu: Bu komut mkdir’in tam aksine dizin silmenizi kolaylaştırıyor. Burada tek fark rmdir komutunun sadece boş dizinleri silmenize izin vermesi. Örneğin Muzik dizininiz boşsa rmdir Muzik komutunu girdiğinizde bu dizini rahatlıkla silebilirsiniz.
- Rm komutu: Rmdir komutundan farklı olarak içerisinde dosya olan dizinleri silmenize yardımcı oluyor. Bir dizini içerisindeki dosyalarla birlikte silmek istiyorsanız rm komutu işletim sistemi üzerinde planladığınız değişiklikleri yapmanıza imkân tanıyor. Örnek: rm Muzik
- Touch komutu: Komut satırı üzerinden yeni boş dosyalar oluşturmanızı sağlayan touch komutu temel Linux komutları arasında yer alıyor. Örneğin halihazırdaki Documents dizini altında Web isimli bir HTML dosyası oluşturmak istiyorsanız touch /home/kullaniciadi/Documents/Web.html komutunu girmeniz yeterli.