Web dilinde “cache” olarak bilinen önbellek, aslında web sitelerinin en temel yapıtaşlarından biridir. Cache yani önbellek nedir diye merak edenler, birçok profesyonel açıklamada anlaşılması zor bilgisayar terimleri ile karşılaşmaktadırlar. Önbellek, aslında bilgisayarda çalışmakta olan programa ait komutların ve verilerin sürekli ya da geçici olarak saklandığı yüksek hızlı hafıza birimleridir. “Cache nedir?” sorusuna verilecek en temel cevap için “veri saklayan hafıza” da denilebilir.
Cache önbellek olarak bilinse de basit bir örnek ile açıklandığında herkesin anlayabileceği temel düzeyde bir bilgidir. Örneğin, bilgisayarınızda Excel programını ilk açmak istediğiniz anda bilgisayarınız bir nebze daha yavaş hareket edecektir. Ancak sonraları yeniden Excel programını açmak istediğinizde, ilgili komutları hafızasına alan cache dosyası, çok daha hızlı şekilde Excel programını açacaktır.
Bilgisayar işlemcileri yani CPU’lar çok hızlı çalışır ve sürekli olarak hafızadan veri okumaya devam ederler. Hatta sistem belleğinden gelen veriler CPU’nun hızına yetişemediklerinden, işlemci verilerin ulaşmasını beklemek zorunda kalır. Bunun için CPU içerisinde önbellek denilen yüksek hızlı hafıza birimleri kullanılmıştır.
Cache Ne İşe Yarar?
Bilgisayarların ana bellekleri olan RAM‘deki bilgilere hemen ulaşmak, önbellekten ulaşmaya göre daha yavaş olduğu için bilgisayar yavaş çalışıyormuş gibi görünür. Eğer bu bilgiler çok sık kullanılıyorsa, önbellek bu bilgileri geçici olarak kayıt eder. İlk kez ziyaret ettiğiniz bir sitenin yüklenme hızı ilk anda daha uzun sürerken, birkaç gün sonra aynı siteyi tekrar açmak istediğinizde, önbellek daha önceki komutunu hafızaya aldığından ilgili web sitesi çok daha hızlı yüklenecektir.
“Cache ne işe yarar?” sorusu aslında önbelleğin çalışma mantığı ile açıklanabilir. Basitçe açıklanacak olursa, önbelleğe içerikle erişilir. Bu nedenle önbelleklere içeriği adreslenebilen hafıza anlamına gelen “Content Addressable Memory (CAM)” adı da verilir. İstenilen komutların belirlenmesi amacıyla pek çok algoritma kullanılmaktadır. Yani ikinci kez bir web sitesi açılmak istendiğinde, ilk defadan daha hızlı çalışmasının mantığı nedir diye soracak olursak, önbellek kullanımı diyebiliriz.
Önbellek, bilgisayarda en son yapılan işlemleri değerlendiren ve bir sonraki işlemi büyük oranda tahmin eden L1 ile bir sonraki komutun ne olacağı ihtimalini tahmin edemeyen LS işlemci çekirdeğine gömülü haldeki iki adet “RAM” kaynağından oluşur. Bilgisayar işlemcisi olan CPU, eğer L2’de ilgili komutu bulamazsa, RAM’e başvurur. Eğer komut RAM’de de yoksa, Harddisk’i denetler.
Bilgisayarın bellek ile ilişkisini daha iyi anlaşılması açısından hikayeleştirmek istersek: Bir kafeye gidip sevdiğiniz bir tatlıyı istediğinizde, masaya gelmesi uzun sürebilir. Ancak kafede (harddisk) tatlının taze olarak muhafaza edilebildiği bir dolap (RAM) olsaydı, tatlının yapılmasını beklemeden daha hızlı masanıza gelebilirdi. Kafeye sık sık giderseniz ve her defasında da aynı tatlıyı isterseniz, sizin geleceğiniz saatlerde kafe, tatlınızı dolapta (L2) hazır bekletir. Eğer her gün kafeye giderek %90 oranında aynı tatlıyı isterseniz, garson masanızda (L1) tatlınızı hazır bekletir.
Cache Dosyası Kullanmamanın Zararları
Önbellekleme yapılmayan bilgisayarlardaki en büyük sorun bekleme süresidir. Hem sunucu, hem de kullanıcıyı yoran en az 10 saniyelik bu bekleme süreleri, sadece önbellek sayesinde çözülebilir. Öyle ki bilgisayarın sürekli olarak HTML’yi yüklemesi zaman kaybına sebep olacaktır. Ayrıca önbelleğe alınması gereken bazı kodlar, sayfalar için temel oluştururlar. Eğer bu kodlar önbelleğe alınamazsa, sayfa her yenilendiğinde ya da web sitesinin sayfaları arasında geçiş yapıldığında birtakım sorunlar ortaya çıkacaktır.
Cache Temizleme Nasıl Yapılır?
Önbellek temizleme işlemi tam anlamıyla yapılacaksa bilgisayar, kullanılan tarayıcılar ve DNS önbelleklerini temizlemek gereklidir. Yapılması gereken işlemler şu şekilde sıralanabilir:
DNS Önbelleği Temizleme
Ziyaret edilen web sitelerine ait kayıtlar önbellekte tutulur. Herhangi bir web sitesini ziyaret etmek istediğinizde, bağlantı hataları ortaya çıkarsa bu sitelere ait DNS önbelleğinin temizlenmesi gereklidir. DNS cache dosyası silme için Başlat>Çalıştır menüsüne tıklanır veya Win + r tuşlarına basılır. Ekrandaki kutucuğa “cmd” yazılır. Açılan msdos komut ekranına sırasıyla şu komutlar yazılır ve Enter’a basılır:
- – ipconfig /flushdns
- – ipconfig /release
- – ipconfig /renew
- – exit
RAM Ön Belleği Temizleme
RAM önbelleği temizlemek için “Windows Görev Yöneticisi” sayesinde de RAM önbellek temizleme işlemi yapılabilir. Bunun için Ctrl + Shift + Esc tuşlarına basılır. Açılan görev yöneticisinde, performans > kaynak izleyici > bellek adımlarında kullanılan programlar görülecektir. İlgili programın üzerine sağ tuşla tıklayarak, sonlandırma işlemi yapabilir, RAM önbellek hafızası temizlenebilir.
Düzenli aralıklar ile önbellek temizleme işlemi, bilgisayarın ilk günkü gibi performans göstermesi açısından çok önemlidir. Zira önbelleğe alınmış dosyalar içerisinde bazen gereksiz dosyalar, gerekli olanlardan çok daha fazla yer kaplamaktadır.
Tarayıcıların Cache Dosyalarını Temizleme
Uzun süre bilgisayar ve server kullanımından sonra önbellek kapasitesi dolacak, bu da istenmeyen şekilde bilgisayar yavaşlamasına neden olacaktır. Bu yavaşlama işleminin önlenebilmesi için yapılması gerekenlerden biri de tarayıcılar için cache temizleme işlemidir. Kullandığınız tarayıcılar için cache temizleme şu şekilde yapılabilir:
Google Chrome Cache Temizleme
- Tarayıcıyı açtıktan sonra araç çubuğunda üç nokta üst üste olan sekmeye tıklayarak, “Ayarlar” menüsüne gidin.
- Gizlilik alanında “Tarama verilerini temizle…” butonuna tıklayın.
- Açılan yeni pencerede birçok seçenek göreceksiniz. Orta kısımdaki “Önbelleğe alınan resimler ve dosyalar” seçeneğine tik atın. Belirli bir zaman aralığı seçecekseniz, yukarıdaki “en baştan” yazan yeri değiştirmeniz gereklidir.
- Alttaki “Tarama verilerini temizle” butonuna tıkladığınızda önbellek temizlenecektir.
- Bu menüye ulaşmak için Windows’ta “Ctrl + Shift + Delete” ; Mac OS’te ” Command + Shift + Delete” kısa yolları da kullanılabilir.
Mozilla Firefox Cache Temizleme
- Tarayıcıyı açın ve sağ üst kısımda yer alan üç çizgi alanına tıklayın. Burada yer alan “Options“a tıkladığınızda sol menüde “Advance” seçeneğini göreceksiniz.
- İlgili alana tıkladığınızda üst kısımdaki “Network“e ilerleyin. “Cached Web Content” seçeneği altında, bilgisayarınızda saklanan önbelleğin byte/megabyte değerleri görünecektir.
- Clear Now seçeneğine tıkladığınızda önbellek temizlenir.
- Yine Mozilla Firefox’ta da bu menüye ulaşmak isterseniz, Windows’ta “Ctrl + Shift + Delete” ; Mac OS’te ” Command + Shift + Delete” kısa yolları kullanılabilinir.
Opera Cache Temizleme
- Opera’yı açtığınızda Menü alanından “Tercihler” sayfasına ilerleyin. Sol alanda yer alan “Gizlilik & Güvenlik” sekmesine tıklayın. Bu alandaki “Tarama Verilerini Temizle” butonuna tıkladığınızda, yine birçok seçenek içinden önbellek ile ilgili olanı seçmelisiniz.
Safari Cache Temizleme
- Safari’ye ait önbellek temizlemesi için Safari menüsünden “Tercihler” kısmında ilerlenmelidir. Bu alandaki “Gizlilik” sekmesinde “Web Sitesi Verilerini Yönet” kısmını göreceksiniz.
- Açılan yeni pencerede ön bellekte muhafaza edilen verileri görüntüleyebilirsiniz. “Tümünü sil” seçeneğine tıkladığınızda önbellek temizlenecektir.
Mobil Cihazlarda Önbellek Temizleme
Bilgisayarlarda olduğu gibi mobil cihazlarda da önbellek kullanılır. Düzenli aralıklarla önbellek temizlemesi yapılmazsa, mobil cihaz zamanla daha düşük performans göstermeye başlayabilir. Mobil cihazlarda da Google Chrome, Mozilla Firefox, Opera Mini, Safari gibi tarayıcıların kendi menüleri içerisinde önbellek temizlemeleri yapılması gereklidir.